تمرین : فرض کنید در سال 1420 هجری شمسی می باشید سازمان خود را که در آن مدیریت سرویس راه اندازی شده

تمرین : فرض کنید در سال 1420  هجری شمسی می باشید سازمان خود را که در آن مدیریت سرویس راه اندازی شده و از ابزارهای ITاستفاده می شود ، ترسیم نمایید.

تقاضا برای نوآوری ، انعطاف پذیری و پاسخ گویی به نیاز روز بازار، محصول جدید و کسب منابع درآمدی جدید ساختار صنایع را به سوی بازنگری و سازماندهی مجدد رهنمون می سازد. آنچه اینجا شرح داده می شود کسب و کاری است که می تواند تغییرات بازار و محیط را به موقع تشخیص داده و به طور مناسب عکس والعمل نشان دهد و از رقبا پیشی گرفته و بتواند ارزش خلق کند. برای دست یافتن به این موقعیت در کسب و کار ، نیازمند توانمند سازی فناوری ها هستیم که بتوانند کسب وکاری که ما نام آن را کسب و کار بنا به تقاضا می گذاریم (On Demand Business)    در این میان از مفاهیم مولفه گرایی و به ویژی سرویس گرایی برای فهم سازمان و کسب و کار استفاده می کنیم تا بتوان به این مهم دست یافت.

مفهوم مولفه گرایی (سرویس گرایی) به سازمان اجازه می دهد که با درهم ریختن ساختار خود به معماری دوباره در جهت نیل به شبکه ارزش  بپردازد. این فرایند درهم ریختن وتحلیل دوباره سازمان منجر به درک مولفه های (سرویس های) سازمان  که باهم برای خلق ارزش همکاری می کنند می شود

با این حال مولفه گرایی به تنهایی کافی نیست بلکه تعامل بین مولفه های کسب و کار که از بین شبکه یکپارچه ارزش می گذرد را می طلبد.

نیاز به منعطف بودن در طول شبکه ارزش نیاز به مولفه هایی منعطف دارد که این مولفه ها می توانند در سازمان یا خارج سازمان باشند.

کلید این یکپارچگی بین مولفه ها کسب و کار سرویسگرایی است. بر طبق تعریف هر مولفه کسب و کار تنها یک هدف را برآورده می کند و  یک یا چند سرویس کسب و کار را برای مصرف کنندگان و یا دیگر مولفه های کسب و کار ارائه می کند.مولفه که سرویس کسب و کار که توسط مولفه  کسب و کار دیگر ارائه شده را مصرف می کند ، از چگونگی تولید آن سرویس بی اطلاع است  تعاملات سرویسی  بین مولفه های کسب وکار درچارچوب  توافقات و قرادادهای که در سطح کسب و کار با توجه به ساختار قیمت سطح خدمت ارائه شده بسته شده است انجام می گیرد.

سازمان سرویس گرا The Service – Oriented Enterprise

سازمان ها نیازمند تمرکز بر روی هسته اصلی کسب و کار که باعث پیش افتادن از رقبا است می باشد . تحلیل گران استراتژیک می توانند کشف کنند که یک سازمان کدام قسمت کارها را می تواند به بهترین وجه انجام دهد و کدام بخش ها را نیز بهتر است به بیرون از سازمان و شرکا بسپارد. در نتیجه سازمان خودش را به عنوان مجموعه از توانمندی ها  که قابلیت همکاری با  دیگر سازمان ها در یک اکوسیستم از کسب و کار ها  دارد ، می بیند . به عبارت دیگر سازمان در یک مجموعه کوچکتر از اکوسیستم کسب و کار با دیگر موجودیت های این اکوسیستم از طریق مولفه های کسب و کار تعامل می کند به این نگرش مولفه گرایی در کسب وکار گویند. the Componentization of the business

مولفه گرایی کسب و کار تعاملات بین عامل ها را افزایش می دهد . پیچیدگی ها را  می تواند با تعریف سرویس های خوش تعریف کنترل کرد. در نتیجه ما سازمان های سرویس گرا را می بینم.

تغییر شکل یک سازمان به سازمان سرویس گرا شامل چالشهای است که برای غلبه بر آنها نیاز به پیاده سازی معماری سرویس گرا و زیربناهای آن است. درک مفهوم کسب و کار سرویس گرا ساده است ولی محقق سازی آن پیچیده است و نیاز به تحقیقات و نوآوری در خیلی از زمینه ها دارد . در این بخش در مورد برخی از گامهای لازم برای محقق سازی سازی سازمان سرویس گرا شرح می دهیم .

مولفه گرایی

شکل 1 مثال ساده از کسب و کار مولفه گرا و توانایی آن برای تطبیق پیدا کردن با  نیازهای کسب و کار از طریق تغییر ساختار مولفه ها را نشان می دهد. ساختار مولفه مثالی از شبکه از مولفه های در حال تعامل با هم هستند.

کسب وکار مولفه گرا برای تطبیق با نیازهای کسب و کار

همانطور که در شکل یک نشان داده شده است ساختار مولفه ها  می تواند تغییر پیدا کند و برخی از مولفه ها به هم وصل شده و مولفه جدید را بسازد و یا یک مولفه به چندین مولفه دیگر تبدیل شود. و یا یک مولفه از توسط یک شریک تجاری در سازمان ما جایگزین شود و یا با مولفه های دیگر سازمان ما تعامل داشته باشد . در این شکل فرض شده است که مولفه ها می توانند به دیگر مولفه ها متصل شوند و یا جدا شوند . مولفه های کسب و کار می توانند شامل ، افراد ، منابع ، تکنولوژی و دانش چگونگی (Know-How) و همه مولفه هایی که به نوعی به برخی از جنبه های کسب و کار اشاره می کنند باشند.

مولفه های کسب و کار بخشی از یک سازمان هستند که می توانند بالقوه به صورت مستقل عمل کنند حتی به عنوان یک شرکت جدا ویا حتی به عنوان بخشی از یک شرکت دیگر.

انعطاف پذیری و تغییر شکل کسب و کار نیاز به دید معماری در کسب و کار دارد و با استفاده از فناوری اطلاعات ممکن می شود.

مدل کسب و کار مولفه گرا (Component Business Model (CBM)) مدلی است که IBM از آن برای تحلیل کسب و کار یک سازمان به مجموعه از مولفه های کسب و کار استفاده می کند. مدل CBM جزییات بیشتری را در مورد محقق سازی سازمان سرویس گرا بیان می کند. واژه سرویس کسب و کار (Business service) برای کالا و یا سرویس به کار می رود که مولفه های کسب و کار به دیگر مولفه های داخلی و یا خارجی سازمان ارائه می دهند.

توصیف کاملتری از مولفه های کسب وکار عبارت است از :

Business Purpose: هدف کسب و کار : ارزش پایه که توسط یک مولفه تولید می شود را تعریف می کند . به عبارت دیگر دلیل وجودی یک مولفه را شرح می دهد.

Activities :  : فعالیت ها :  فعالیت هایی که درون مرزهای یک مولفه کسب وکار انجام می گیرد

Resources : افراد ، دانش چگونگی و همه منابع قابل اندازه گیری و غیر قابل اندازه گیری که مولفه کسب وکار به آن نیاز دارد.

Governance : مکانیزم مدیریت که مولفه های کسب و کار برای عملیات نیاز دارند این مکانیزم ها که شامل شاخص ها ، پروسه های انگیزشی ، کارایی ، پاسخ گویی و ... هستند.

Services : سرویسها : همه سرویس هایی که توسط مولفه های کسب وکار پیشنهاد داده می شود و یا از دیگر مولفه را استفاده می شود. سرویس گرایی باعث تعریف مناسب مرزهای مولفه ها می باشد. برای دسترسی به خروجی مورد نظر کسب و کار مولفه ها با دیگر مولفه ها از طریق سرویس ها همکاری می کنند . بنابراین در سرویس گرایی نیاز به مولفه های کسب و کار داریم.

1.      بررسی اکوسیستم کسب و کار

در اینجا به سه مشخصه از سازمانهای سرویس گرا که در رابطه با اکوسیستم کسب و کار هستند اشاره می کنیم

·         درجه اهمیت بالای IT به عنوان یک نقش حمایت کننده

·         شبکه ارزش قابل قبول

·         جدایی منطقی بین کارایی کسب وکار با پیاده سازی آن

اهمیت روز افزون IT

در اقتصاد امروز و استراتژی های کسب و کار در حال تغییر راه حلهای IT هر روز اهمیت بیشتری پیدا می کنند. امروزه IT تنها به عنوان یک توانمند ساز کسب و کار به شمار نمی رود. بلکه در مواردی پایه مدل کسب و کار و محرک اصلی استراتژی های  کسب و کار به شمار می رود. کسب و کار هایی مانند Amazon.com  ، eBay ،Google ، Yahoo و ... از این دست هستند.

شبکه ارزش

متدولوژی های جدید کسب ارزش در کسب و کار ها از مدل زنجیره ارزش به سوی شبکه ارزش در حال جا به جایی هستند. در مدل سنتی زنجیره ارزش در یک کسب و کار  ماده خام اولیه در یک خط تولید به محصول نهایی تبدیل می شود و در هر گام از این خط تولید  ارزشی به محصول اضافه می شود . هنگامی که تقاضای مشتری برای دریافت سریع تر و  متنوعتر محصول افزایش می یابد این زنجیره ارزش قدیمی کارایی لازم را ندارد. امروزه سازمان های موفق بر روی شبکه ارزش تمرکز کرده اند که در طی آن شبکه ای از مشتریان ، تولید کنندگان و شرکا که جریان اطلاعات به روزی در اختیار دارند و با سیستم های اطلاعات IT یکپارچه شده اند فعالیت دارند . در این شبکه ارزش اطلاعات به صورت بلادرنگ بین شرکا و مشتریان تولید کنندگان و واسطه ها در جریان است و تغییرات کسب و کار به سرعت به همه اطلاع داده می شود در شبکه ، ارزش کسب و کار توسط همه اعضای این شبکه از جمله شرکا ، واسطه ها، مشتریان ، تولید کنندگان ایجاد می شود این ایجاد ارزش از طریق ترکیب و ارتقا سرویس های تولید شده توسط همه اعضا بدست می آید .

جداسازی منطق عملیات کسب و کار از پیاده سازی آن

یکی از اصول مهندسی نرم افزار separation of concerns است که  بیان می کند که مسئولیت های اساسی باید در مولفه های جدا از همی قرار داشته باشند که کمترین همپوشانی را با هم داشته باشند. در کسب و کار سرویس گرا  نتیجه این رویکرد جدایی سرویس های مهم کسب و کار از هم و پنهان کردن نحوه پیاده سازی آنها از دید کاربر نهایی است .

2.      تغییر فرآیندهای کسب و کار

·         نقش سرویس های مرکب

·         استفاده روز افزون از فرآیندهای پویا

سازمانهای سرویس گرا از دو جنبه  با فرایندهای کسب و کار خود در ارتباط می شوند . که در اینجا این دو جنبه را بحث می کنیم .

نقش سرویس های مرکب

در سازمان سرویس گرا این امکان فراهم می شود که از سرویس های که توسط دیگران تولید شده در فرآیندهای سازمان استفاده شود ، همچنین فرآیندهای کسب و کار می تواند بر اساس ترکیب سرویس های موجود و یا بهبود سرویس ، سرویس جدید خلق شوند . ترکیب سرویس ها  مفهوم مهمی  است یک سرویس مرکب  ممکن است به طور بازگشتی (recursive) از سرویس های دیگری تشکیل شده باشد  که می تواند کاربردهای جدید به مصرف کننده ارائه دهد و نیازهای بالقوه مصرف کننده را پاسخ گوید .

استفاده روز افزون از فرآیندهای پویا

فرآیندهای سنتی که به طور ترتیبی و پشت سر هم اجرا می شدند و هر گام برای شروع منتظر اتمام و نتیجه گام قبل از خود بود جای خود را به  طراحی جدید فرآیند ها می دهند که ممکن است به طور پویا باشند .

 تغییر در طراحی فرآیند نیازمند نگرش جدید به مدل کردن فرآیند است . مدلهای جدید نیاز به پشتیبانی بیشتر از فرایندهای جدا از هم هستند . مفاهیم جدید ، مدلها و ابزارها باید بتوانند به طور انعطاف پذیری فرایندها را به خدمت گرفته و بتوانند به نتایج دلخواه برسند. برای دستیابی به موفقیت در طراحی  فرایندها که از ترکیبی از سرویس ها استفاده می کنند نیازمند نسل جدید از ابزارهای جدید مانند rule Engine ها و process Engine ها هستیم.

3.      تغییر در سازمان

·         تغییر در ساختار و نقش های سازمان

·         ضرورت وجود سرویس های واسط

·         افزایش اهمیت تفسیر مشترک از تعریف سرویس

در مورد ویژگی های سازمانهای سرویس گرا در ارتباط با مسائل سازمان به موارد زیر می پردازند.

تغییر در ساختار و نقش های سازمان

انتقال از ساختار سنتی سازمان به سازمان سرویس گرا نیازمند سازمان اتصال سست است که بر این مبنا تعریف نقش های به عنوان مصرف کننده سرویس ، تولید کننده سرویس و ارتباطات بین آنها انجام می گیرد.  اگرچه ارتباط  درون هر واحد ممکن به طور سلسله مراتبی باشد ولی رابطه بین واحدها نباید به این صورت باشد و باید بر مبنای تولید کننده و مصرف کننده بودن سرویس تعریف شود.

در بسیاری از سازمان های سرمایه گزاری در جهت توسعه IT و عملیات آن انجام می گیرد  به این دلیل که سرویس ها را به عنوان دارایی های سازمان تلقی می کنند .

ممکن است یک واحد کسب و کار به طور کامل مسئول تمام یک فرایند نباشد اما می تواند به عنوان یک بخش از این فرآیند باشد و سرویسی را ارائه دهد. بنابراین ارتباط و توافقات بین واحدها می تواند بر مبنای سرویس باشد.

ضرورت وجود سرویس های وابسط

تبادل اطلاعات در بسترتغییرات سرویس ها از سوی سرویس دهندگان باید سریع تر از مدلهای سنتی کسب و کار انجام گیرد. این نیاز برای بالارفتن سرعت تبادل اطلاعات نقش سرویس های واسط را برای مدیریت این تبادلات پررنگ تر می کند . در محیطی که مصرف کنندگان گزینه های متعددی برای تغییر سرویس از یک تولید کننده به تولید کننده دیگر دارند ، تولید کنندگان سرویس را مجبور می کند تا به نوعی قابل اعتماد بودن خود را نشان دهند .

سرویس های واسط می تواند در جهت خلق این اعتماد از طریق نشان دادن عملکرد گذشته تولید کنندگان سرویس و دیگر شاخص ها موثر باشند . یکی دیگر از نقشهای سرویس های واسط مشخص کردن کیفیت سرویس ارائه شده از سوی سرویس دهندگان می باشد . دیگر نقش این سرویس ها این است که به عنوان یک رابط بین سرویس دهنده و مصرف کننده و یا حتی دیگر سرویس های واسط عمل می کنند .

دیگر نقش ها و مسئولیت های سرویس های واسط عبارتند از :

·         Registrar :  ثبت سرویس ، استعلام و درخواست از سرویس و اطلاع  در مورد در دسترس بودن سرویس

·         Broker : نقش کارگزار ، پیدا کننده بهترین سرویس منتخب با توجه به نیاز های و شاخص هایی که مصرف کننده سرویس ارائه می دهد

·         Biller : نقش ارائه دهنده صورت حساب و صورت وضعیت سرویس هایی که از طرف سرویس دهنده به سرویس گیرنده ارائه شده است

·         Authenticator : نقش تایید کننده اعتبار ، از شناسایی اعتبار سرویس گیرنده

·         Service Aggregator: جمع کننده سرویس ، سرویس ها را از دید تجاری مجتمع کرده و یک سرویس با ویژگی های خاص ارائه می دهد.

·         Host : نقش میزبان فیزیکی برای در دسترس قرار دادن سرویس ها خارج از سرویس دهنده

 افزایش اهمیت تفسیر مشترک از تعریف سرویس

ارائه چندین عامل (مصرف کننده سرویس ، سرویس دهنده و سرویس های واسط) در محیط سرویسگرا نیاز به یک تفسیر مشترک در تعریف سرویس (هم تعریف ثابت و هم تعریف در زمان اجرا) دارد .این تفسیر مشترک از تعریف سرویس همچنین در هنگامی که  چندین سرویس دهنده  سرویس یکسانی را ارائه می دهند مورد نیاز است . معنی مشترک از تعریف سرویس با توجه به دامنه هر کسب و کار می تواند متفاوت باشد .  کسب و کارهای متفاوت مانند بیمه ، فروش و ... می توانند در تعریف سرویس ها با هم متفاوت باشند.

خلاصه از تفاوت های اصلی بین سازمان سنتی  و سازمان سرویسگرا در جدول زیر نشان داده شده است .